روابط انسانی در سازمان های آموزشی دکتر سرمد

خلاصه فصل چهارم – سازمان و نقش انسان در آن

سازماندهی با دو تعبیر به کار می رود:

1. تعبیر محدود : مجموعه ای از افراد که با استفاده از وسایل و تجهیزات فعالیت خاصی را برای رسیدن به یک هدف مشترک انجام می دهند مثل یک واحد آموزشی

2. تعبیر گسترده: نوعی نظام یا سیستم که از تعدادی زیر مجموعه تشکیل شده است و هر یک از این زیر مجموعه ها در جای خود یک سازمان هستند. مثلا سازمان آموزش و پرورش استثنائی کشور خود سازمان است ولی از تعدادی واحد استانی تشکیل شده است که هریک یک سازمان کامل بوده ولی تحت امر سازمان مرکزی  و هماهنگ با سایر واحد ها می باشند.

 مثال  های دیگر : سازمان برنامه و بودجه، سازمان ملل متحد که از یونیسف، سازمان بهداشت جهانی، یونسکو ، فائو و... تشکیل شده است.

در مورد تعریف سازمان وحدت نظر وجود ندارد ولی کامل ترین تعریف عبارت است از:

سازمان عبارت است از مجموعه ای متشکل از گروهی انسان با توانایی ها و ویژگی های مختلف که  در جهت رسیدن به هدف یا اهداف از پیش تعیین شده، با استفاده از ابزار و لوازم موجود و قابل دسترسی، در پرتو روش های خاص انجام کار، تحت سرپرستی یا هدایت یک یا چند مدیر و با رعایت موازین و مقررات مشخص با یکدیگر همکاری می کند.

ارکان سازمان

مهمتریناجزایسازمان عبارتند از:
1- نیروی انسانی: تمامی افرادی که در سازمان فعالیت می کنند.نیروی انسانی جزء اصلی و اساسی سازمان است و کارآیی و اثر بخشی سایر ارکان  انحصارا بوسیله آن تضمین می شود.
با کمک نیروی انسانی ماهر در مواقعی با حداقل امکانات هم می توان اهداف سازمان را تحقق بخشید. (گرچه هرچه امکانات و تجهیزات  مهیاتر باشد اهداف سازمان بیشتر محقق خواهد شد)
مثال: ساحل عاج، هندوستان، وجود وسایل ارتباطی جدید مثل موبایل

2-وسایل و امکانات: نیروی انسانی باید به حداقل ابزار و وسایل مجهز باشد تا بتواند کار خود را انجام دهد..در سازمان های آموزشی هرچه این ابزار و وسایل بهتر و با نیاز روز هماهنگ تر باشد، نیروهای انسانی (معلمان،مدیر،شاگردان و خود کارکنان و خدمت گزاران)بهتر و شایسته تر از آن استفاده خواهند کرد.
مثل:کلاس گیاه شناسی مجهز به آزمایشگاه

3-مواد یا لوازم:منظور از مواد ورودی های هر سازمان است که باید روی آن فعل و انفعالاتی انجام شود

مواد سه دسته اند: مواد اولیه(کارخانه قند که چغندر قند و نیشکر را به قند و شکر تبدیل می کند.)محصول نیمه تمام (مثل کارخانه های قند سازی که شکر را به قند حبه تبدیل می کنند یا کارخانه های ماشین سازی) سازمان هایی که مواد ساخته شده را در هم شکسته و از آن مواد تازه ای می سازند (مثل بازیافت ظروف پلاستیکی)

نمونه ای از مواد یا لوازم چیزهایی است که در آزمایشگاه ها و کارگاه های مراکط آموزشی استفاده می شوند. کارگاه و آزمایشگاه جزو وسایل و امکانات و مواد شیمیایی، آهن آلات و ... جزو مواد به حساب می آیند.

در مراکز آموزشی شاگردانی که برای دوره های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت به این  مراکز می آیند از طرفی به عنوان موادی که به تدریج پرورده شده و به عنوان مواد ساخته یا نیمه ساخته جذب بازار مصرف می شوند و از طرفی به عنوان نیروی انسانی آموزش پذیر محسوب می شوند که فرقی با سایر نیرو های انسانی سازمان ندارند.

4-فعالیت ویژه: فعالیتی است که در جهت رسیدن به یک هدف مشخص انجام شود.
- منظور از فعالیت  هم کارهای فکری و هم کارهای فیزیکی است.
- هر سازمان برای انجام فعالیت خاص خود به نیرو های انسانی ویژه ساست گذار، برنامه ریز و مجری  نیاز دارد که این فعالیت ها را مشخص ، روش های اجرا را تعیین و برنامه ها را اجرا کند.
- تمام نیرو های سازمان برای انجام فعالیت سازمانی نقشی برابر دارند گرچه در رده های مختلف ساسله مراتب سازمانی قرار می گیرند( رده بالا، میانی و پایین)
5- روش انجام کار:به دلیل وجود تفاوت بین سازمان ها ، روش های انجام کار در سازمان ها نیز یکسان نیست.

مثال: تفاوت روش تدریس در کلاس های مختلف که در سال اول و دوم ابتدایی معلم محور است ولی در دوره های دکتری دانشجو محور است.
- تحول روش کار در تمام سازمان ها وجود دارد ولی سرعت آن متفاوت است.در سازمان های آموزشی سرعت تحول کند است مگر آن که تحولات سیاسی، اجتماعی –ارزشی خاصی ایجاد شود.معمولا سازمان های آموزشی را از نظر سرعت تغییر روش های انجام کار جزء سازمان های محافظه کار و دنباله روی تحولات اجتماعی محسوب می کنند.

6- تشکیلات: سازماندهی از اصول مدیریت  و عبارت است از به کارگیری نیروهای انسانی،ابزار و وسایل و مواد سازمان در مناسب ترین جای ممکن
سازماندهی هنگامی امکان پذیر است که در هر سازمان تشکیلات به درستی مشخص شده باشد.
در یک مرکز آموزش عالی تشکیلات به شکل زیر است :

• تعداد پست های سازمانی به 4 گروه زیر تقسیم می شود: پست های اعضای هیئت علمی، پست های سازمانی کارمندان، پست های کارکنان خدماتی و فنی ، پست های پشتیبانی( در برخی از سازمان ها وجود نداشته و به شرکت های خدماتی واگذار می شود)

• شرایط احراز هریک از پست ها متفاوت است

• نمودار تشکیلاتی از نوع سازمان های بلند یا مسطح است؟
  درسازمان بلند نمودار سازمانی مخروط یا هرمی شکل است و ساسله مراتب عمودی یا نزولی است  ولی در سازمان های مسطح پست ها در عرض یکدیگرند

  در سازمان های آموزشی نمودار سازمانی مسطح است.(نمودار صفحه 85 و تفسیر آن)

  با مشاهده  نمودار سازمانی می توان مشاغل و پست های موجود را مشخص و برای هرکدام بر حسب شرایط احراز عده ای را استخدام کرد.

• شرح وظایف هریک از صاحبان مشاغل چیست؟

  7- ساختار روابط : در پشت صحنه فعالیت های سازمان وجود دارد و منظور از آن شیوه اداره سازمان به صورت عمودی یا افقی است.
  ارتباطات یا عمودی است (متمرکز یا از بالا به پایین) یا افقی ( در عرض یا غیر متمرکز)
  روابط سازمانی تابعی از عوامل متعدد است:
  - فعالیت سازمان
  - ترکیب جنسی و سنی اعضا
  - میزان تحصیلات اعضا
  محل استقرار جغرافیایی سازمان
  این روابط مزیتی بر یکدیگر نداشته و تابع موقعیت است.

  در دنیای امروز روابط سازمانی بیشتر به صورت ترکیبی است که بسیاری از مزایای هردو نوع روابط عمودی و افقی را دارد و معایب آن کمتر است.

  در هر سازمان جایگاه مدیران وکارکنان سه حالت دارد: مدیران ارشد، میانی و اجرایی(مدیرکل و معاونین آموزش و پرورش، روسای ادارات  آموزش و پرورش، روسا یا مدیران مدارس)

  8- منطقه عملیات سازمان: سازمان در چه محیطی قرار دارد؟ مثل یک تعاونی تولیدی زراعی یا یک فروشگاه تعاونی مصرف
  تقسیم بندی منطقه عملیات برحسب تراکم جمعیت.

  تقسیم بندی بر حسب نوع استفاده از هر گروه عملیاتی مثل جانمایی بخش های بیمارستان